رایج‌ترین آفت و بیماری در گیاهان | راهنمای جامع بیماری گیاهان

باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها و حشرات آفت عامل بیماری در گیاهان هستند. می‌گذارند. در میان این بیماری‌ها:

• باکتری‌ها کم اهمیت هستند.
• ویروس‌ها غیرقابل درمان هستند.
• برخی قارچ‌ها مانند سفیدک‌ها، کپک‌ها، بوتریتیس و ریزوکتونیا می‌توانند به گیاهان آسیب برسانند.

خوشبختانه، علائم این بیماری‌ها معمولاً بر روی گیاهان قابل مشاهده هستند. سموم قارچ‌کش‌ها در بازار وجود دارد و دسته دیگر آفت‌ها هستند که توسط حشرات ایجاد می‌شود و در کشاورزی بر علیه بیشتر آنها نیز راه‌های مبارزه وجود دارد. عوامل بیماری زا کمبود عناصر غذایی و عوامل نگهداری مانند نور، رطوبت، سرما و گرما، آبیاری و خاک خواهد بود. بیماری‌های گیاهان یکی از عواملی کم کننده محصولات کشاورزی در جهان هستند و هر ساله خسارات کمی و کیفی زیادی به بخش گیاهان و کشاورزی وارد می‌کنند.

1. بیماری قارچ‌ در گیاهان
2. بیماری ویروسی گیاهان
3. باکتری‌های بیماری‌زا در گیاهان
4. بیماری‌های انگلی در گیاهان
5. بیماری‌های فیزیولوژیکی در گیاهان
6. سرمازدگی در گیاهان
7. گرمازدگی در گیاهان
8. مسمومیت‌های ناشی از آلودگی هوا و سموم موجود در هوا

بیماری قارچ‌ در گیاهان

دسته اول قارچ‌ها از مهم‌ترین بیماری گیاهان در جهان به شمار می‌روند و مبارزه بر علیه بیماری‌های قارچی موفقیت آمیز بوده و طبقه‌بندی بیماری قارچی در گیاهان لازم می‌باشد. قارچ‌ها دسته‌ای از موجودات زنده را تشکیل می‌دهند که فاقد ریشه، ساقه، برگف ساختمان آوندی و سبزینه هستند و فاقد حرکت می‌باشند و از طریق عوامل محیطی و جانوری و انسانی پخش می‌شوند و تکثیر پیدا می‌کنند و بر روی جانوران و گیاهان به صورت انتخابی عمل می‌کنند یعنی هر قارچی برای هر گیاهی بیماری ایجاد نمی‌کند و بعضی از قارچ‌ها هم مفید هستند و خوراکی می‌باشند. چون در جهان حدود ۸۰۰۰ گونه قارچ وجود دارد که تمام آنها بیماری‌زا نیستند. تنها حدود ۵۰ گونه از قارچ‌ها باعث بیماری انسانی و گیاهی می‌شوند.

قارچ‌های بیماری‌زا در گیاهان شامل؛ سفیدک‌ها که تولید پودر سفید در سطح برگ و اندام‌های گیاهی گیاهان می‌کنند و قارچ‌های مولد زنگ که بیشتر در زراعت و چمن تولید بیماری می‌کنند. (در این زمینه به بیماری‌های چمن مراجعه کنید)، قارچ‌های سفیدک داخلی و قارچ‌های تولید سیاهک بیماری. بیماری سیاهک یکی از بیماری‌های مهم در زراعت و درختان میوه، به ویژه سیب، است. این بیماری می‌تواند تأثیرات منفی بر روی محصول داشته باشد. علاوه بر سیاهک، بیماری‌های قارچی دیگری نیز وجود دارند که از ذکر آنها در این مقاله صرف نظر می‌شود. جهت مشاوره و دریافت سم قارچ کش  با تماس با تلفن  09121906282 از ما مشاوره رایگان دریافت کنید.

بیماری ویروسی گیاهان

ویروس‌ها ذرات کوچکی هستند که با میکروسکوپ الکترونیکی فقط قابل رویت هستند و تنها در سلول‌های زنده تولید مثل می‌کنند. ویروس‌های گیاهی با تمام دیگر پاتوژن‌های گیاهان اختلاف فراوانی دارند که اندازه شکل و ساختمان شیمیایی و فیزیکی و نحوه آلوده‌سازی و انتقال و ازدیاد در داخل میزبان و علائم بیماری با هم بسیار متفاوت عمل می‌کنند. در حال حاضر، هیچ درمان شناخته‌شده‌ای برای ویروس‌های بیماری در دنیا وجود ندارد. در صورت تشخیص بیماری ویروسی، تنها راه درمان، حذف گیاه بیمار است. به هر حال، در بسیاری از موارد، این بیماری‌ها ممکن است به اشتباه تشخیص داده شوند و علت اصلی آن‌ها ممکن است ویروسی نباشد. بنابراین نیازمند مشاوره‌های گیاه پزشکی دقیق دارد.

راه‌های تشخیص و آشکارسازی بیماری‌های ویروسی گیاهان

• علائم ظاهری
• روش‌های انتقال
• مشاهده ویروس با میکروسکوپ‌های الکترونیکی
• راه‌های انتقال

راه‌های انتقال بیماری ویروس در گیاهان

ویروس‌های گیاهی به خودی خود از گیاه خارج نمی‌شوند و برخلاف بسیاری از قارچ‌ها که باد یا آب عامل انتقال قارچ می‌باشد اما انتقال ویروس‌ها توسط آب و باد امکان‌پذیر نبوده حتی موقعی که ویروس‌ها همراه با اجزای گیاه یا شیره گیاهی انتقال حاصل کنند.

• انتقال ویروس از طریق ازدیاد گیاهان به وسیله قلمه، پیوند، غده پیاز و ریزم انتقال یابد.
• انتقال مکانیکی: انتقال بیماری در اثر تماس ساده بین گیاه بیمار و گیاه سالم ممکن است انجام شود یا با ادوات کشاورزی توسط شاخه‌های زخمی و هرس انتقال یابد.
• انتقال به وسیله بذر و دانه گرده: در بعضی از بیماری‌های ویروسی انتقال به وسیله بذر امکان‌پذیر است و تعداد آنها زیاد نیست و بیشتر ویروس‌های موزائیک در جالیزات مانند لوبیا و طالبی از این نوع می‌باشند.
• انتقال ویروس توسط حشرات و سایر جانوران: توسط حشرات به خصوص شته‌ها، زنجره‌ها و تریپس‌ها بیماری ویروسی را به نحوی انتقال می‌دهند. کنه‌ها نیز در انتقال دخالت دارند.
• انتقال ویروس‌ها به وسیله نماتدها امکان‌پذیر است. ویروس‌ها می‌توانند از طریق نماتدهایی که از ریشه‌های آلوده گیاه تغذیه می‌شوند، به گیاهان سالم منتقل شوند. این فرآیند به آلوده شدن گیاهان سالم کمک می‌کند.
• انتقال به وسیله قارچ‌ها: برخی از قارچ‌ها می‌توانند از ویروس‌ها آلوده شوند. برای مثال، ویروس سیب‌زمینی و ویروس موزاییک گندم توسط عوامل قارچی منتقل می‌شوند.
• انتقال به وسیله گیاهان انگلی مانند سس: سس یکی از گیاهانی است که به ویروس آلوده می‌شوند. سس یک گیاه انگلی می‌باشد و از اندام گیاه تغذیه می‌کند و می‌تواند ویروس را به گیاه سالم توسط آوندهای آبکش سس انتقال دهد.

پس نتیجه می‌گیریم بهترین راه مبارزه با بیماری‌های ویروسی در گیاهان جلوگیری از روش‌های انتقال و حذف گیاه بیمار می‌باشد.

باکتری‌های بیماری‌ زا در گیاهان

باکتری‌های گیاهان بسیار کوچک و تک سلولی هستند و در زیر میکروسکوپ قابل رویت بوده و بسیار ساده تکثیر می‌شود و دارای اجزایی مانند کپسول، دیواره سلولی، غشای سیتوپلاسمیف سیتوپلاسم، هسته باکتری، اسپور و تاجک هستند.

روش زندگی باکتری‌ها

بعضی از باکتری‌ها سبزینه خاصی دارند که به آنها امکان می‌دهند مثل گیاهان از مواد معدنی مواد آلی بسازند یعنی تغذیه اتوتروف داشته باشند. بیشتر باکتری‌ها سبزینه ندارند و تغذیه هستروتروف دارند یعنی از مواد آلی ساخته می‌شوند و به وسیله سایر موجودات استفاده می‌کنند. بعضی هوازی اجباری و برخی میزو هوازی و برخی هوازی اختیاری می‌باشد. رشد باکتری‌ها در درجه حرارت ۵ الی ۱۰ سانتیگراد شروع می‌شود. برای بیماری باکتری‌ها روش‌های متعددی وجود دارد. علائم فیزیولوژی زیر میکروسکوپ، علائم ظاهری مشکل است. رنگ آمیزی بافت از روش بیوشیمیایی باکتری‌ها نیز استفاده می‌شود. تقریباً علائم ظاهری بیماری ویروسی و بیماری باکتریایی مشابه بوده و روش تشخیص را مشکل می‌کند.

بیماری‌ های انگلی در گیاهان

مانند انگل‌های خاک، کرم‌ها و نماتدها. این نوع انگل‌های گیاهی حدود ۲۵۰۰ نوع بوده و به صورت پارازیتی بر روی اندام‌های گیاهان زندگی می‌کنند. بعضی از آنها به صورت انگل نیمه گیاهان، انگل تمام گیاهان و انواع کرم‌های مختلف در خاک بوده مانند گیاه دارواش، سس، گل جالیز، کرم سفید و نماتد بوده هر ساله خسارات زیادی به محصولات کشاورزی وارد می‌سازند. تقریباً در تمام نقاط ایران دیده شده است و به خربزه، هندوانه، طالبی، گوجه فرنگی، توتون، یونجه و آفتابگردان خسارت می‌زنند و رشدشان را کند می‌کنند. رشد آنها به اندازه طبیعی نمی‌رسد و صدمه زیاد به کیفیت برگ‌ها وارد می‌شود.

بیماری‌ های فیزیولوژیکی در گیاهان

این نوع بیماری‌ها بدون دخالت آفات و بیماری‌های ویروسی و باکتری و انگل به وجود می‌آیند و ناشی از اختلال در داخل گیاهان و تغذیه و شرایط محیطی اتفاق می‌افتد؛

الف) اختلالات تغذیه‌ای              ب) اختلالات شرایط محیطی

عوامل موثر در بیماری‌ های فیزیولوژیکی در گیاهان

کمبود ازت یا نیتروژن

گیاه زرد می‌شود. رشد گیاه کمتر از حد طبیعی شده و رنگ آن سبز کمرنگ می‌گردد. برگ‌های پایینی کمرنگ می‌شود. برگ‌های پایین گیاه زرد یا قهوه‌ای روشن شده و ساقه‌ها کوتاه و باریک می‌شوند.

کمبود فسفر

رشد گیاه کمتر از حد طبیعی است، رنگ برگ‌ها سبز مایل به آبی و ارغوانی کمرنگ می‌شود. برگ‌های پایین گیاه گاهی به رنگ برنزه کمرنگ با لکه‌های ارغوانی یا قهوه‌ای در می‌آید.

کمبود پتاسیم

شاخه‌های گیاه باریک شده و در موارد کمبود شدید سر شاخه‌ها می‌میرند. در برگ‌ها کمی مس، کلروز جزئی همراه با قهوه‌ای شدن، مشخصه نوک برگ‌ها، سوختگی حاشیه‌ای و بسیاری لکه‌های قهوه‌ای معمولاً نزدیک حاشیه‌ها ظاهر می‌شود.

کمبود منیزیم

برگ‌های پیرتر در قسمت حد فاصل بین رگبرگ‌ها زرد می‌شود سپس قرمز رنگ می‌گردد و بعضی اوقات لکه‌های نکروزه روی آنها آشکار می‌شود. نوک و حاشیه برگ‌ها ممکن است به طرف بالا برگردد به طوری که برگ‌ها فنجانی شکل می‌شود و سپس برگ‌ها ممکن است بریزند.

کمبود کلسیم

برگ‌های جوان به شکل غیر طبیعی رشد می‌کند، نوک برگ‌ها به طرف عقب چنگکی و حاشیه آنها پیچیده می‌شود. اغلب اوقات شکل برگ‌ها نامنظم و ناهموار شده و لکه‌های سطحی سوخته و قهوه‌ای رنگ روی آنها ایجاد می‌شود.

کمبود آهن

کلروز باز روی برگ‌های جوان در حالی که رگبرگ‌ها سبز باقی می‌ماند. در صورت شدت کمبود برگ‌ها سفید رنگ و متعاقباً نکروز می‌شود.

کمبود منگنز

روی برگ‌ها درختان میوه لکه‌های زردی به وجود می‌آید. برگ‌هایی که شدیداً صدمه دیدن ممکن است قهوه‌ای و خشک شوند.

کمبود گوگرد

زردی برگ‌های جوان به صورتی که رگبرگ‌ها اغلب روشن‌تر از بافت بین آنها است و برگ‌ها باریک‌تر هستند.

کمبود بر

روی درختان اپیدرم چوب پنبه‌ای شده و ترک می‌خورد. پوسیدگی مغزی ایجاد می‌شود و میوه بد شکل می‌شود.

کمبود روی

روی برگ‌ها کلروز بین رگبرگی به وجود می‌آید و نقاط کلروز شده به رنگ ارغوانی و خشک می‌شوند.

سرمازدگی در گیاهان

گیاهانی مانند مرکبات و نباتات گرمسیری و گوجه فرنگی، خیار و غیره در درجات حرارت بالا خوب رشد می‌کنند ولی در صورتی که درجه حرارت به نقطه یخبندان برسد یا پایین‌تر برود؛ شدیداً آسیب می‌بینند. حرارت‌های زیر صفر باعث باعث ایجاد سرمازدگی و یخ زدگی در گیاهان مناطق معتدل و گرمسیری می‌شود. در این میان سرمای بهاری وجود دارد که به بافت مریستم انتهایی شکوفه‌های درختان میوه از قبیل هلو، گیلاس، گل‌ها و میوه‌ها و شاخه‌های جوان انواع درختان و گیاهان یک ساله به تمام بافت‌ها صدمه می‌زنند. کنترل سرمازدگی در بسیاری از موارد مشکل است. به کمک بخاری در وسایل وسایل حرارت زا در باغات و مزارع و همچنین گلخانه‌ها برای گیاهان آپارتمانی و گران قیمت تا حدی می‌توان استفاده نمود.

گرمازدگی در گیاهان

وقتی که درجه حرارت بالاتر از ماکزیمم حد طبیعی برای رشد گیاه برسد و بالا برود، مشکلات به وجود می‌آورد. اثر گرمای شدید ممکن است با اثر عوامل دیگر به خصوص نور شدید، خشکی، فقدان اکسیژن یا بادهای شدید خشک و گرمای زیاد باعث آفتاب سوزی یا سوختگی و باعث از بین رفتن و آفتاب سوختگی میوه‌ها و سبزی‌ها از قبیل گوجه فرنگی، پیاز غده‌های سیب زمینی، گیاهان غیر بومی، گیاهان آپارتمانی و گیاهان سایه دوست شود. علائم سوختگی روی برگ‌های شاداب و حساس گیاه و بافت‌های تولید میوه و ایجاد لکه‌های خشک و قهوه‌ای شکل شود و سبب چروکیده شدن و لاغر شدن و سوختگی برگ‌ها شود.

مسمومیت‌های ناشی از آلودگی هوا و سموم موجود در هوا

بسیاری از گازها از قبیل فلورو هیدروژن انیدرید سولفورد، دی اکسید کربن، اوزون و غیره که از کارخانجات و مواد سوختی تولید می‌شوند، در صورتی که غلظت آنها از حد معین تجاوز کند و یا اینکه گیاه به مدت طولانی در مدت آنها قرار گیرد، به گیاه آسیب می‌رساند. گرد و غباری که از جاده‌ها یا کارخانه‌های سیمان و گچ بلند می‌شود، به صورت لایه‌ای بر روی برگ‌های گیاهان قرار می‌گیرد. این لایه گرد و غبار باعث اختلال در جذب دی‌اکسید کربن (CO₂) توسط برگ‌ها می‌شود. نتیجه این مسئله، آسیب به گیاه و کاهش سرعت رشد آن است و در برخی موارد، حتی ممکن است منجر به مرگ گیاه گردد.